تقریبا نزدیک به یکصد سال قبل و شاید برای اولین بار دستورپخت شیرینی های سنتی نایین در کتابچه ای توسط جناب حاج باقر باقریان (معروف به حاج باقر مؤذن) به رشته تحریر درآمد و تقریبا می توان گفت انحصار پخت کپچو از منازل و مطبخ های خوانین نایین خارج شد و دراختیار مردم قرار گرفت.

البته دستور پخت شامل بازکردن لواش باقلوا و حاج بادام بود که به علت تشابه زیاد با شیرینی های یزدی خیلی زود فراموش شد یا کمتر مورد توجه قرار گرفت تا اینکه بعضا خانم های خانه داری که هرسال به عنوان کمک در منزل شخصی خوانین نایین درساخت شیرینی دخیل بودند با ساختن فر درکنار تنورهای نانوایی و باسلیقه های متفاوت و کاملا شخصی به پخت این شیرینی اقدام نمودند و به قولی راز پخت شیرینی نایینی با نام اختصاری (کپچو) در بین تعدادی از خاندان های نایین رواج یافت.

اولین بار پدر رحیم خان فاطمی معروف به کمپانی اجازه داد که دیگران هم برای یادگیری در ایام عید به خانه ایشان رفت و آمد کنند و نقایص کار خود را رفع نمایند. یکی از این همکاران که در مطبخ کمپانی آموزش دیده بود سرکارخانم فاطمه علیمردانی همسر مرحوم شیخ محمد البخشی نایینی بود که علاوه بر پخت در منزل، مبتکر معامله پایاپای کپچو بود و مزد دوخت لباس های خود و خانواده را هرساله با دادن تعدادی از انواع کپچو می‌پرداخت. برای مثال با سرکار خانم عذرا امامی که ساکن محله کلوان و از نوادگان امام جمعه نایین بودند این معامله پایاپای انجام می گرفت.

تداوم این گونه معاملات سبب شد که همسر آقای شیخ محمد البخشی علاوه بر تأمین مصارف منزل خود و اقوام و بستگان، برای سایر درخواست کنندگان هم اقدام به تهیه و تولید کپچو نمود و در ازای دریافت گندم، شلغم، زردک و سایر اقلام این امر محقق می گشت و یا اینکه تا چندسال قبل از فوت که توانی در بدن داشت، مرحومه بادریافت مزدی اندک همراه با مواد اولیه و به خاطر شیرینی کام همشهری ها به پخت کپچو ادامه می داد.

طی این سال ها فرزندان، نوادگان و بستگان بنا به پشتکار ضمن همکاری خودشان پخت کپچو را می آموختند و همه ساله در ایام اسفند و اوایل فروردین بوی روح بخش کپچو در کوی و برزن و کوچه پس کوچه های شهر نایین به مشام می رسید و سفره هفت سین نایینی ها اکثرا پر بود از انواع گل های شیرینی سنتی که اصطلاحا در گویش نایینی به آن کپچو می گفتند و بد نیست بدانیم در کپچو، کپه یعنی مجموعه و چو یعنی کوچک و کپچو یعنی مجموعه ای از انواع گل های شیرینی سنتی نایینی به نام های شیرمال، شکری، سنی یا آرد سن، کرکی، باقلوا، گردک (قطاب)، برنجی و …

باشرحی که گذشت نمی توان تاریخ دقیقی جهت تولید این نوع شیرینی ذکر کرد و آنچه مسلم است بیش از یک قرن قدمت آن آشکار است. و مهمترین شاهد این عقبه، وجود فرهای سنتی مخصوص پخت کپچو در خرابه های بافت قدیم شهر نایین است که قدمت بعضی از آنها به یکصدو پنجاه سال می رسد.

و اما چگونه کپچو به شکل کنونی رسما به بازار عرضه شد ومورد استقبال قرار گرفت؟

در اواخر عمر مادر که به علت سکته ناقص در منزل بستری بودند این حقیر رضا البخشی، پسر بزرگ خانواده برای رسیدگی بهتر و پرستاری مادر از کار معلمی خود در آموزش و پرورش به مدت یک سال مرخصی بدون حقوق درخواست نمودم و به طور شبانه روز همدم مادر بودم. در این ایام همسرم سرکار خانم زهرا محسنی که علاقه وافری به پخت شیرینی کپچو داشت نیز هرشب برای انجام کارهای منزل مادرم می آمدند و در زمان فراغت همواره سؤالاتی در این مورد از مادرم می پرسیدند.

آن گاه بود که مادر با جان و دل خاطرات خود را از پخت شیرینی در منازل خوانین بازگو می کرد و اشکالاتی را که طی سالیان متمادی در موقع طبخ با آن مواجه شده بود شرح می داد و نکات مهم این گفتارهای چندماهه تا پایان عمر مادرم ادامه داشت.

دوران پررنج مریضی مادر و پربار به خاطر پسران و یادداشت کردن طرز پخت کپچو به وسیله خانم زهرا محسنی عروس بزرگ مادر که مادر به کاردانی و دقت در انجام امور آشپزی و پخت شیرینی توسط عروس بزرگش ایمانی راسخ داشت بالاخره با فوت مادر به آخر رسید. هرچند که سنت های نیکو بعد از فوت مردان و زنان نیک سرشت پایان نمی یابد و از آنها به یادگار باقی خواهد ماند.

یکی از رسوم متداول و غیرقابل انکار جهت پخت شیرینی های شب عید نایین، توجه و عمل به سنت ها بود به طور مثال هر خانواده ای اگر در طول سال کسی از آنها فوت شده بود آن خانواده نباید در طی آن سال به پخت شیرینی اقدام می کرد و یا مجبور بودند در خانه یکی از همسایگان و به طور مخفیانه اقدام به پخت نمایند.

بدیهی است در سال فوت مادر و همین طور پدر چندسالی پخت شیرینی متوقف شده بود و چندسالی بدین منوال گذشت تا اینکه در زمستان سال ۱۳۹۲ به سنت پیشین بدون حضور مادر که استاد بی بدیل محبت بودند قرار شد به پخت شیرینی در منزل اقدام کنیم .

طبق سنت ماضی کل فامیل در منزل یکی از برادرهایم جمع شدیم و برای اولین بار پس از فوت مادر، کار را شروع کردیم و تازه آنجا بود که اعجاز نوشته های خانم محسنی و یادآوری راهنمایی های مادر یکی پس از دیگری آشکار و نمایان می شد و ما را در انجام این اولین پخت بدون حضور استاد کمک شایانی می نمود و تازه پس از سالیان متمادی توانستیم به خودباوری رسیده و شیرینی های قابل قبولی برای عید تهیه کنیم.

این بود که تصمیم گرفتیم در عید سال آینده مقدار بیشتری شیرینی پخت کرده و کام دیگران را که پیوسته سراغ می گرفتند نیز شیرین کنیم و برای اولین بار در آذرماه همان سال ۱۳۹۳ با همکاری همه بستگان و در منزل شخصی با اندک وسایل موجود این کار را به ثمر رسانده و شروع به فروش نمودیم.

پس از اندک زمانی آنقدر درخواست برای خرید دریافت شد که ابتدای بهمن به بعد نتوانستیم جوابگوی مشتریان مشتاق باشیم و در آن زمان دلخوری هایی نیز حاصل شد. به منظور جلوگیری از این دلخوری ها در سال بعد با امکانات بیشتر و همکاری تعدادی کارگر و از ابتدای مهرماه اقدام به پخت شیرینی کردیم و بازهم در اسفندماه با تراکم درخواست مشتریان مواجه بودیم.

استقبال بی نظیر مردم و همشهریان عزیز سبب شد که در محل استیجاری فعلی ابتدای خیابان جانبازان شهر نایین کارگاهی در حد قابل قبول راه اندازی و با به کارگیری بانوان هنرمند که اکثرا سرپرست خانوار بودند و هریک سابقه کار در حد پخت شیرینی در منزل را داشتند شرایط تولید شیرینی سنتی نایین (کپچو) را فراهم کنیم.

مهم ترین وسیله مورد نیاز فر بود که باشرایط قدیم ساخت آن ممکن نبود. لذا با مراجعه به صنعت کاران و ارائه نظرات خودمان و دادن نقشه فرهای سنتی و اعمال تغییرات لازم در چند دستگاه فرگازسوز که حرارت آن با آجرهای نسوز کنترل می شد توانستیم فرهای مشابه قدیم که با حرارت غیرمستقیم کار می‌کردند را تهیه نماییم که در آنها از شعله مستقیم جلوگیری می‌شد ودر نهایت توانستیم به همان سیاق قبل، کپچو را در سینی‌های مسی با عالی‌ترین مصالح پخت کنیم.

با وجود چندین فر و تعداد حداقل ۲۰ نفر کارگر و همکاری همه خانواده باز هم در سال اول نتوانستیم پاسخ گوی متقاضیان باشیم و این رویه هنوز هم در ایام پیک کار به قوت خود باقیست.

گذشته از تهیه وسایل پخت، فراهم آوردن مصالح مورد نیاز از قبیل آرد برنج، گلاب سنتی، آرد گندم بومی در شرایط خاص و تغییرات قیمت، کاری دشوار و نیاز به پشتکار زیادی داشت تا بتوانیم کیفیت محصول را حفظ و حتی ارتقا دهیم.

در ادامه به معرفی انواع گل های شیرینی سنتی نایین می پردازیم:

سه گل اصلی که دریک جعبه به نسبت مساوی بسته بندی می شود که عبارتند از:

۱) شیرمال

مواد لازم آن تهیه گندم بومی نایینی و گل خانی که انحصارا در مزارع جزیسر و محمدیه و حنفش کاشت وبرداشت می شد. لزوما در تیر و مرداد هر سال بایستی به اندازه کافی خریداری شده و در آسیاب آبی یا سنتی که فقط یکی در محمدیه نایین کار می کرد و پیرمردی کارآزموده به نام میرزا رضا مصاحبی سرپرستی و کارگری آن را عهده دار بود به آرد تبدیل و آرد کامل گندم به نسبتی معین از بومی و گل خانی مخلوط همراه با سبوس نگهداری و به مصرف می رسید.

اگر مقدار آن قبل از فصل پایان می یافت هیچ آردی را نمی توانستیم جایگزین کنیم و خود این موضوع کار مشکلی بود. زمان ماندگاری آرد حداکثر دوماه و هر ۴۵ روز بایستی گندم ها را به آسیاب می بردیم و در نوبت قرار می دادیم.

باز هم مشکلات بسیار بود و به یاد ندارم سروقت آردها را تحویل می دادند.

تهیه روغن گیاهی که نه مایع کامل باشد و نه جامد یکی دیگر از مشکلات بود که با وجود تنوع مارک های موجود بایستی یکی یکی امتحان می شد تا به وضعیت مطلوب فراهم آید. در این میان تعطیلی کارخانه های روغن هم مزید برعلت می شد. برای مثال مارکی را شناسایی و امتحان می کردیم و یک مرتبه نایاب می شد و روند قبل باید با مشکلات انجام تا به نتیجه قبلی یا بهتر از قبل برسیم.

تهیه کنجد که حتما از کنجد ایرانی باید استفاده می کردیم. باتوجه به واردات کنجپهای بی کیفیت و عدم تعهد بعضی فروشندگان نیز مشکل دیگر بود.

هر خمیر به مدت معینی و در دمای ثابت ۵ درجه بایستی نگهداری و عمل آوری می شد که در فصول مختلف بعضا این کار غیرممکن بود.

خلاصه مطلب و با اشارات قبل می توان تا اندازه ای به مشکلات تهیه و نگهداشت کیفیت عالی و بی رقیب بودن محصول آگاه شد.

هیچ یک از گل های شیرینی نایینی کپچو تزیینی نبوده و یا صرفا بیهوده پخت نمی شود و استفاده معین برای آن تعریف شده است. مثلا شیرمال برای صبحانه، شکری یک میان وعده مغزی و برنجی جهت پذیرایی در شب نشینی ها و اعیاد و بیشتر به همراه پشمک مصرف می شده است. و مهم تر ازهمه اینکه به گونه ای مواد اولیه انتخاب شده که همه اجزای آن بومی نایین و ارگانیک باشد.

۲) نان شکری یا گندمی

مواد اصلی آرد گندم بومی نایین همراره با سبوس، پودر برنج طارم (از نوع مرغوب و بومی مازندران)، روغن گیاهی سالم ترکیبی از جامد و مایع، زرده تخم مرغ حتی الامکان بومی، گلاب سنتی، هل درجه یک، مایه خمیر مخصوص که از خمیر ترش خود شکری عمل آوری شده باشد.

در ادامه عمل آوری خمیر، مدت استراحت، چانه گرفتن، مالش دادن و گندله کردن برای نقش دادن و چیدن در سینی حتما مسی مراحلی است که در کیفیت محصول نهایی نقش اصلی را دارد.

این شیرینی با طعم منحصر به فرد و ماندگاری حداقل شش ماه پس از تولید در صورتی که در ظرف های مسی دربسته چیده شده باشد یک میان وعده سالم و همیشه قابل استفاده است.

۳) نان برنج یا برنجی

خمیرکردن آن مشابه شکری بوده و مرغوبیت آن به نوع پودر برنج و عمل اوری مایه اصلی بستگی دارد و نحوه پخت آن نیز در فر با حرارت غیر مستقیم و درجه حرارت معین و بامراقبت همراه است. محصول نهایی با چیده شدن در ظروف مس تا بیش از ۶ماه با طعم و رنگ و مزه اولیه قابل استفاده می باشد.

اما دیگر انواع شیرینی سنتی نایین عبارتند از:

انواع قطاب های مخصوص ( تحت برند کپچو)

یک قطاب بسته ای کپچو شاید در نگاه سطحی با سایر قطاب های موجود در بازار مشابه باشد ولی درعمل قطاب های کپچو هرکدام برای مقصودی تهیه و تولید می شود. برای مثال قطاب پسته ای که داخل خمیرمایه آن با مغزهای پسته، بادام، کنجد و … پر می شود و کاور یا روکش آن با پودر مغز پسته کال برای یک عصرانه کامل همراه با چای طراحی شده بود تا سالمندان و عموما مصف کنندگان مواد بسیار لازم مثل امگاهای موجود در مغزها را در پایان روز با طعمی خوشایند دریافت و از عواقب دیرهضم شدن آن مصون باشند.

قطاب گل سرخ که دارای ظاهری زیبا و مورد توجه همگان بود جهت آرامش روح و روان و سهولت هضم غذا و خواص فراوان گل محمدی تهیه می شد تا خردسالان و بزرگسالان با جاذبه ای که خوردن شیرینی دارد از منافع فراوان آن بهره مند گردند. ذکر همه خواص گل محمدی و مصرف آن در اینجا موجب اطاله کلام خواهد بود و مشتریان محترم می توانند با این خواص با مراجعه به کتب طب های سنتی یا فضاهای مجازی آگاه شوند.

قطاب های گیاهی با کاور پورد غرفه نیاز به معرفی ندارد و همگان با خواص معجزه آسای پودر و تخمه غرفه و یا زنجبیل آشنایی دارند و تهیه این نوع قطاب برای سالم سازی جامعه مصرف کننده نشان دهنده فکر سالم و آگاهی است که پشت این مسأله از ابتدا وجود داشته و شیرینی سازی سنتی کپچو با تهیه و توزیع آنها باوجود مشکلات عدیده ای که در راه تهیه مواد اولیه وجود دارد افتخار دارد که این خدمت ارزنده را تدارک دیده و به مرحله اجرا گذاشته است.

استقبال مشتریان از این گونه محصولات نشان دهنده کیفیت بالا و ارزش غذایی آن بوده و راه استفاده همگانی از این مواهب هموار شده است.

نان نخودچی

خواص بی بدیل نخود و نخودچی برکسی پوشیده نیست اما مصرف نخود خیلی محجور و تهیه نخودچی های قابل قبول و قابل مصرف کار آسانی نیست. از طرفی خردسالان نسبت به مصرف اینگونه تنقلات راغب نیستند. بدین لحاظ پختن نان نخودچی به مصرف بیشتر نخود و نخودچی کمک شایانی کرده است و مصرف کنندگان عزیز به بهانه خرید یک نوع شیرین از خواص آن نیز بهره مند خواهند شد.

نان کرکی ( مشابه نان نخودچی تهیه می شود) نیز مصرف آرد جوانه گندم را رایج نموده و خریداران را از مواهب سرشار آرد جوانه گندم و خواص منحصر به فرد آن به راحتی می توانند استفاده کنند.

 حاج بادام، حاج پسته

پخت این دو محصول در کنار باقلوای سنتی نایین (کپچو) فرهنگ مصرف مغزهای مفید و پرخاصیت را به مشتریان عرضه می نماید تا نگاه مردم به شیرینی، نگاه به یک محصول تشریفاتی بی خاصیت یا پرچرب و ثقیل نباشد و هرکسی با اندکی دقت در تهیه انواع شیرینی های موجود می تواند از عوارض ناخواسته قند و چربی های با ترانس بالا در امان بوده و و بتواند از محصولات کاملا مفید و سالم استفاده نماید.

انواع شیرین های سنتی نایین (کپچو) در تهیه کلیه محصولات خود بنا دارد از آردهای سبوس دار و روغن های گیاهی بدون ترانس باحداقل قند استفاده و پخت در حرارت غیرمستقیم را به خاطر سلامت محصول و ماندگاری، کیفیت و مزه بی مانند یا وجود مشکلات زیاد سرلوحه کار خود قرار دهد.

کارکنان پخت و تهیه شیرینی های سنتی کپچو آماده اند با سعه صدر انتقادات و راهنمایی های مشتریان را با جان و دل پذیرا و هر روز بهتر از دیروز شیرینی های باکیفیت، سالم، مقوی و مغزی در اختیار قرار دهند.

همچنین سایر محصولات که در محل فروشگاه عرضه می شود از قبیل انواع مربا، انواع روغن های گیاهی مثل روغن کنجد، روغن آفتابگردان، روغن های بادام شیرین و تلخ و … همه ارگانیک و تحت نظارت تهیه شده و همگی بدون مواد نگهدارنده و یا استفاده از مواد شیمیایی می باشند و برای فروش بنا به هر فصل عرضه می گردد.

محصولات همگی در محیطی بهداشتی و کاملا خانگی و باوسواس زیاد همچنان با سرپرستی و راهنمایی های همیشگیو شبانه روزی سرکارخانم زهرا محسنی نایینی به عمل آمده و برای فروش عرصه می گردد. و مشتریان می توانند از سلامت و بهداشتی بودن و ارگانیک بودن هر محصول اطمینان کامل داشته باشند.

در آینده ان شاالله به یاری خداوند متعال و به زودی جهت رفاه بیشتر مشتریان محصولات دیگری نیز عرضه خواهد شد.

تدارک مجموعه محصولات کپچو به طور تمام وقت به وسیله اقای عارف البخشی انجام شده و امور مشتریان شهرستان ها را به نحو احسن انجام داده و به کمک برادران و پدر و همکاری همکاران دلسوز با وسواس تمام همت خود را برای ارائه بهترین محصول به کار گرفته اند.

اگر در این راه توفیقی داشته ایم در سایه همکاری و همدلی همه دست اندر کاران بوده و عنایات خفیه ذات اقدس الهی یاریمان داده و مشتریان محترم با هرید و اطمینان خود و راهنمایی هایشان ما را یاری دادند و امیدوار